Kiedy groźba karalna jest przestępstwem?

Groźba karalna to jedno z pojęć prawa karnego, które w potocznym użyciu pojawia się często, ale bywa rozumiane zbyt szeroko. Nie każda groźba, wypowiedziana nawet w ostrych słowach, stanowi przestępstwo w rozumieniu Kodeksu Karnego. Dla uznania jej za czyn zabroniony konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w Kodeksie Karnym. Znajomość tych warunków jest istotna zarówno dla potencjalnych ofiar, jak i dla osób, które chcą uniknąć niesłusznych zarzutów.

Czym jest groźba karalna?

Podstawę prawną stanowi art. 190 § 1 Kodeksu karnego, zgodnie z którym:

„Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub na szkodę osoby dla niej najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w osobie, do której została skierowana lub której dotyczy, uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

W § 2 wskazano dodatkowo, że ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Przepis ten jasno określa, że chodzi o groźbę popełnienia czynu zabronionego, przy czym sama zapowiedź musi wywołać u odbiorcy uzasadnione przekonanie, że zostanie spełniona. Nie chodzi zatem o każdą ostrą wymianę zdań, ale o sytuację, w której zagrożenie jest poważne i realne.

Kiedy groźba jest przestępstwem?

Groźba może być zakwalifikowana jako przestępstwo, gdy dotyczy czynu zabronionego, takiego jak zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zniszczenie mienia, pozbawienie wolności lub innego czynu wymierzonego w dobro prawne pokrzywdzonego lub jego bliskich. Istotne jest również to, by wywoływała u odbiorcy uzasadnioną obawę jej spełnienia przez osobę, która groźbę do niej kieruje.

Przy ocenie tego elementu bierze się pod uwagę zarówno subiektywne odczucia pokrzywdzonego, jak i obiektywne okoliczności. Jeżeli w danych warunkach i sytuacji osoba mogłaby odczuwać realne zagrożenie, oznacza to, że przesłanka została spełniona.

W praktyce sądy często analizują również kontekst wcześniejszych relacji między stronami i to, czy sprawca miał możliwości spełnienia groźby – wyjaśnia adw. dr Agata Koschel-Sturzbecher.

Sposób przekazania groźby

Prawo nie ogranicza formy, w jakiej groźba może być wyrażona. Może być przekazana ustnie, w formie pisemnej, elektronicznej lub nawet poprzez gesty czy symbole. Niezależnie od sposobu, istotne jest, aby dotarła do adresata i została przez niego odebrana jako realne zagrożenie.

W dobie powszechnej komunikacji internetowej groźby karalne coraz częściej pojawiają się w wiadomościach SMS, e-mailach, na komunikatorach czy w mediach społecznościowych. Choć forma jest nowoczesna, ocena prawna pozostaje taka sama jak w przypadku wypowiedzi twarzą w twarz.

Groźba karalna a groźba bezprawna

Wiele osób myli pojęcie „groźby karalnej” z „groźbą bezprawną”. W rzeczywistości groźba bezprawna to pojęcie znacznie szersze niż groźba karalna.

Definicję groźby bezprawnej zawiera art. 115 § 12 k.k. Zgodnie z nim groźbą bezprawną jest:

groźba popełnienia przestępstwa na szkodę osoby lub jej najbliższych (czyli m.in. groźba karalna z art. 190 k.k.),
groźba spowodowania postępowania karnego przeciwko tej osobie lub jej bliskim,
groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci lub dobremu imieniu tej osoby lub jej bliskich.

Wszystkie te groźby są „bezprawne”, jeśli służą do zmuszenia kogoś do określonego działania, zaniechania lub znoszenia.

Przykłady z praktyki

W praktyce groźbą karalną może być sytuacja, gdy podczas sporu sąsiad mówi, że spali dom lub samochód drugiej osoby, a między stronami od dawna istnieje poważny konflikt i wypowiedziane słowa sprawiają, że drugi sąsiad realnie obawia się, że groźba zostanie spełniona. Może to być także zapowiedź pozbawienia życia wypowiedziana podczas kłótni z jednoczesnym prezentowaniem niebezpiecznego narzędzia. Również groźby przesyłane w internecie, w których sprawca ujawnia wiedzę o miejscu zamieszkania adresata i zapowiada wyrządzenie krzywdy, mogą spełniać znamiona tego przestępstwa.

Konsekwencje prawne

Za groźbę karalną grozi kara pozbawienia wolności do lat trzech. Sąd może orzec także karę ograniczenia wolności lub grzywny, w zależności od wagi czynu i okoliczności sprawy. Postępowanie wszczynane jest na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że organy ścigania nie działają z urzędu.

Jak udowodnić groźbę karalną?

W takich sprawach kluczowe znaczenie ma zgromadzenie dowodów potwierdzających treść groźby i jej odbiór przez pokrzywdzonego. Mogą to być nagrania rozmów, zapis monitoringu, wiadomości SMS, e-maile lub korespondencja w komunikatorach. Ważne są również zeznania świadków, którzy byli obecni w chwili wypowiedzenia groźby lub widzieli reakcję adresata. – Dokumentacja dowodowa często przesądza o losach postępowania – podkreśla adw. dr Agata Koschel-Sturzbecher.

Obrona przed niesłusznym zarzutem

Niekiedy zarzut groźby karalnej może być wynikiem nieporozumienia lub nawet celowego działania mającego na celu zaszkodzenie drugiej osobie. W takich sytuacjach ważne jest wykazanie, że wypowiedź nie była poważna, a jej kontekst wskazywał na żart lub ironię, a wypowiedziane słowa nie zostały potraktowane jako realne zagrożenie przez słuchacza. Pomocne mogą być zeznania osób trzecich, nagrania pokazujące pełny przebieg rozmowy, a także dowody na brak realnych możliwości spełnienia groźby.