Upadłość konsumencka — co to jest, kto może ją ogłosić i ile kosztuje upadłość konsumencka?

Postępowanie upadłościowe na ogół jest kojarzone z przedsiębiorcami. Z procedury upadłościowej mogą skorzystać także konsumenci, którzy przecenili swoje możliwości finansowe i nie są w stanie spłacać obciążających ich zobowiązań. Na czym polega i jak przebiega upadłość konsumencka? Kiedy można liczyć na całkowite umorzenie zobowiązań?

Czym jest upadłość konsumencka?

Postępowanie w sprawie ogłoszenia upadłości konsumenckiej zostało uregulowane w art. 491¹ i nast. ustawy prawo upadłościowe. Jego celem jest wsparcie osób nieprowadzących działalności gospodarczej i modyfikacja ich zobowiązań w taki sposób, aby wierzyciele zostali zaspokojeni w możliwie największym stopniu. Jednocześnie mechanizmy upadłości konsumenckiej mają za zadanie zabezpieczyć dłużnika przed sytuacją, w której z dnia na dzień zostanie on bez majątku z powodu egzekucji.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Upadłość konsumencka jest przewidziana wyłącznie dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, które utraciły zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych na okres dłuższy niż 3 miesiące. Z upadłości konsumenckiej mogą skorzystać także byli przedsiębiorcy pod warunkiem, że zaprzestali prowadzenie działalności dawniej niż przed upływem roku.

Planując złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsument powinien zatroszczyć się o zgromadzenie:

• dokumentów potwierdzających fakt istnienia zobowiązania, jego wysokość oraz wskazujące na wierzyciela;
• dokumentów potwierdzających zaistnienie zdarzeń, które przyczyniły się do powstania stanu niewypłacalności;
• dokumentów potwierdzających sytuację finansową dłużnika (zarówno dochody, jak i wydatki).

Im dokładniej zostanie udokumentowana sytuacja wnioskodawcy, tym większa szansa, że sąd uzna jego wniosek za uzasadniony.

Kto nie może ogłosić upadłości konsumenckiej?

Procedura upadłości konsumenckiej nie jest przeznaczona dla:

• przedsiębiorców wpisanych do CEIDG i aktywnie prowadzących działalność gospodarczą, jak i tych, którzy zawiesili jednoosobową działalność, ale nadal figurują w CEIDG;
• konsumentów wypłacalnych, nawet jeżeli po spłacie zobowiązań pozostaje im do dyspozycji niewiele środków do życia (w takiej sytuacji dobrym rozwiązaniem może okazać się restrukturyzacja zobowiązań);
• wspólników spółek osobowych, którzy za swoje zobowiązania odpowiadają bez ograniczeń (wspólnicy w spółce jawnej, partnerzy w spółce partnerskiej oraz komplementariusze w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej), chyba że od zakończenia prowadzenia działalności upłynął minimum 1 rok;
• akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej oraz komandytariuszy w spółce komandytowej.

Możliwość ogłoszenia upadłości określana jest na moment złożenia wniosku. Dłużnik, któremu zależy na skorzystaniu z preferencji związanych z upadłością konsumencką powinien dobrze zaplanować moment jego złożenia, aby zminimalizować ryzyko odmowy.

W jakim trybie prowadzona jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka może być prowadzona w jednym z dwóch trybów – zwykłym albo uproszczonym. Zgodnie z art. 491¹ ust. 2 prawa upadłościowego sąd może zadecydować, że postępowanie będzie prowadzone na podstawie ogólnych przepisów o upadłości, jeżeli jest to uzasadnione:

• znacznym rozmiarem majątku dłużnika;
• znaczną liczbą wierzycieli;
• innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania.

Ze względu na ocenny charakter przesłanek może się okazać, że konieczne będzie złożenie zażalenie na postanowienie co do wyboru trybu postępowania. Warto wskazać, że upadłość konsumencka co do zasady jest wszczynana wyłącznie na wniosek dłużnika. Wierzyciel może wnioskować o nią jedynie w kilku przypadkach. Dobrym przykładem jest sytuacja, w której dłużnik zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, ale od tego momentu nie upłynął więcej niż 1 rok. Po tym czasie wniosek wierzyciela zostanie oddalony.

Tryb w jakim będzie prowadzone postępowanie ma wpływ nie tylko na jego stopień sformalizowania, ale także przybliżony czas trwania. O ile postępowanie uproszczone zazwyczaj udaje się zakończyć w 6 do 8 miesięcy, postępowanie w trybie zwykłym trwa nawet rok lub dłużej.

Jakie informacje powinien zawierać wniosek o ogłoszenie upadłości?

Podobnie jak postępowanie upadłościowe w sprawie przedsiębiorców, także upadłość konsumencka wymaga złożenia wniosku o sformalizowanej strukturze. Jego treść została wskazana w art. 4912 §4 prawa upadłościowego i jest nieco mniej wymagająca, niż ma to miejsce w przypadku zwykłej procedury. Wniosek o upadłość konsumencką powinien zawierać:

• imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika albo inne oznaczenie pozwalające na jego jednoznaczną identyfikację;
• numer NIP dłużnika, jeżeli miał on taki numer w ciągu 10 lat od dnia złożenia wniosku;
• wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
• wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek oraz ich uprawdopodobnienie;
• aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
• spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
• spis wierzytelności spornych ze wskazaniem zakresu, w jakim dłużnik kwestionuje ich istnienie;
• listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz ze wskazaniem daty ich ustanowienia;
• informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika w ciągu ostatnich 6 miesięcy przed złożeniem wniosku;
• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich 12 miesiącach przed złożeniem wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
• informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich 12 miesiącach przed złożeniem wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 tysięcy złotych.

We wniosku należy także zawrzeć oświadczenie o prawdziwości umieszczonych w nim informacji.

Dlaczego współpraca dłużnika z syndykiem jest tak ważna?

Upadłości konsumenckiej nie można traktować, jako ucieczki przed zadłużeniem. Ustawa prawo upadłościowe nakłada na upadłego obowiązek działania rzetelnego, zgodnego z prawem oraz współpracy z syndykiem biorącym udział w postępowaniu.

Jest to widoczne m.in. w konieczności podania zgodnych z prawdą i zupełnych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości oraz wydaniu majątku i dokumentów niezbędnych na potrzeby postępowania. Niedochowanie tych obowiązków stwarza ryzyko umorzenia postępowania upadłościowego, chyba że:

• przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi;
• umorzenie postępowania mogłoby skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jak przebiega upadłość konsumencka?

Jeżeli sąd uzna, że dłużnik spełnia przesłanki do przeprowadzenia postępowania o upadłość konsumencką wydaje w tym zakresie stosowne postępowanie. Z dniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej ulegają zawieszeniu wszystkie toczące się przeciwko dłużnikowi postępowania egzekucyjne względem wierzytelności objętych układem. Nie można też wszczynać nowych egzekucji nawet w sytuacji, kiedy wierzyciel uzyskał wyrok zasądzający na swoją korzyść.

Po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości rozpoczyna się właściwe postępowanie upadłościowe. Na tym etapie ustalany jest skład i wartość majątku dłużnika, a wierzytelności są umieszczane na liście wierzytelności.

Majątek dłużnika jest sprzedawany, a uzyskana ze sprzedaży kwota – przeznaczana do zaspokojenia wierzycieli. Jeżeli dłużnik nie dysponuje majątkiem, sędzia komisarz zatwierdza jedynie listę wierzytelności.

Na jak długi czas rozkładane są zobowiązania dłużnika?

Ostatni etap konsumenckiego postępowania upadłościowego to ustalenie przez sąd planu spłaty wierzycieli. Zgodnie z art. 370a ustawy prawo upadłościowe sąd ustala plan w drodze postanowienia, określając jednocześnie w jakim zakresie i okresie – nie dłuższym niż 36 miesięcy, upadły musi spłacać zobowiązania, a jaka ich część zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty.

Jeżeli okaże się, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż 36 miesięcy, ani dłuższy niż 84 miesiące.

Dodatkowo ustawa prawo upadłościowe przewiduje szereg ograniczeń maksymalnego czasu trwania spłaty wierzycieli w zależności od tego, jaka część zadłużenia została spłacona w drodze wykonywania planów podziału oraz planu spłaty. Jeżeli jest to minimum 70% zobowiązań dłużnika, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż 1 rok. Jeżeli jest to przynajmniej 50%, okres spłaty nie może przekroczyć 2 lat.

Realizując płac spłaty wierzycieli dłużnik nie może dokonać czynności prawnej, która zmniejszyłaby jego możliwości w tym zakresie.

Czy sąd jest związany stanowiskiem upadłego co do treści planu spłaty wierzycieli?

W toku postępowania sądowego dłużnik ma prawo wyrażać swoje stanowisko w przedmiocie rozłożenia jego zadłużenia na części i sąd powinien w miarę możliwości takie stanowisko uwzględnić. Nie jest nim jednak związany, a przy wydawaniu rozstrzygnięcia bierze pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w tym:

• możliwości zarobkowe upadłego;
• konieczność utrzymania upadłego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe;
• wysokość niezaspokojonych wierzytelności;
• stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Nie można zapominać, że – choć istotne znaczenie ma ochrona majątku dłużnika przed agresywnymi działaniami wierzycieli – priorytetem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie w maksymalnym stopniu wierzycieli. Dłużnik, który nie zgadza się z rozstrzygnięciem sądu pierwszej instancji ma prawo złożyć zażalenie do sądu odwoławczego, a następnie – jeżeli rozstrzygnięcie nadal nie będzie dla niego korzystne – skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.

Kiedy sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty?

Choć powszechnie uważa się, że upadłość konsumencka służy do całkowitego oddłużenia upadłego i umorzenia jego zobowiązań, warto zapamiętać, że takie rozstrzygnięcie jest ostatecznością, która pojawia się w ściśle określonym przypadku. Przepisy rozróżniają niemożność bezwarunkową oraz warunkową.

Bezwarunkowa niemożność spłaty zobowiązań

O bezwarunkowej niemożności regulowania zobowiązań wspomina art. 491¹⁶ ust. 1 prawa upadłościowego. Stosownie do brzmienia tego przepisu, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeżeli osobista sytuacja upadłego w sposób oczywisty wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

W doktrynie jako przykład wskazuje się, że umorzenie zobowiązań jest uzasadnione przez niemożność podjęcia jakiejkolwiek pracy zarobkowej przy jednoczesnym braku majątku lub z uwagi na względy zdrowotne. W praktyce taka sytuacja dotyczy np. osób dotkniętych poważną chorobą albo zaawansowaną niepełnosprawnością.

Warunkowa niemożność spłaty zobowiązań

Nieco inaczej wygląda warunkowa niemożność regulowania zobowiązań, o której mowa w art. art. 491¹⁶ ust. 2a prawa upadłościowego. W tym przypadku sąd umorzy zobowiązania dłużnika względem wierzycieli pod warunkiem, że w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty upadły, ani żaden z jego wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty.

Rozwiązanie to może okazać się o tyle niekorzystne dla dłużnika, że w ciągu 5-letniego terminu nie może on dokonać czynności prawnej, której skutkiem byłoby pogorszenie jego sytuacji majątkowej, jak np. sprzedaż mieszkania za zaniżoną kwotę, darowizna samochodu.

W jaki sposób sąd monitoruje rzetelność dłużnika?

Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której dłużnik będzie celowo prezentował swoją sytuację majątkową jako złą wyłącznie w tym celu, aby uzyskać umorzenie zobowiązań. Aby zapobiec takiemu nierzetelnemu działaniu, ustawodawca wprowadził obowiązek dłużnika do corocznego składania sądowi sprawozdania z swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazywane jest nabycie składników majątku powyżej określonej wartości. Dodatkowo sąd może uchylić postanowienie o umorzeniu zobowiązań, jeżeli okaże się, że upadły:

• nie złożył w ustawowym terminie sprawozdania ze swojej sytuacji majątkowej oraz zawodowej;
• w sprawozdaniu podał nieprawdziwe informacje, w szczególności zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe;
• dokonał czynności prawnej, która prowadziła do pogorszenia jego sytuacji majątkowej bez zgody sądu lub czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona;
• ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jakie dokumenty załączyć do wniosku o upadłość konsumencką?

Ubiegając się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej warto zebrać jak największą liczbę dokumentów potwierdzających sytuację finansową i życiową wnioskodawcy. Jeżeli sąd uzna, że potrzebuje dodatkowych informacji, może wezwać dłużnika do przedłożenia dokumentacji w terminie 7 dni. Taki termin w wielu przypadkach może okazać się zbyt krótki. Na jakie dokumenty warto zwrócić szczególną uwagę?

• umowy kredytów i pożyczek wraz z harmonogramem spłat, a także inne kontrakty potwierdzające fakt zaciągnięcia zobowiązania i jego wysokości, np. umowa najmu mieszkania;
• tytuły egzekucyjne oraz wykonawcze (z klauzulą wykonalności) potwierdzające istnienie oraz zakres zobowiązania dłużnika;
• dokumentację z toczących się postępowań egzekucyjnych;
• wyciąg z rejestru dłużników.

Jeżeli niezdolność do regulowania zobowiązań wynika z choroby, należy zebrać także kompletną dokumentację medyczną, wraz z wynikami ewentualnych badań, listą przyjmowanych leków oraz opiniami lekarzy, jeżeli takie zostały wystawione. Z reguły kompletowanie dokumentacji medycznej trwa dosyć długo, dlatego warto zatroszczyć się o to z odpowiednim wyprzedzeniem.

Ile kosztuje upadłość konsumencka?

Procedura upadłości konsumenckiej jest rozwiązaniem znacznie tańszym niż klasyczna upadłość przedsiębiorców, a przez to staje się dostępna dla większości osób zainteresowanych.

Dłużnik ubiegający się o ogłoszenie upadłości ma obowiązek uiścić opłatę od wniosku, która wynosi 30 zł. Wynagrodzenie syndyka ustala sąd prowadzący postępowanie. Jest ono pokrywane z masy upadłości. W przypadku korzystania z usług kancelarii prawnej należy także doliczyć stosowne wynagrodzenie pełnomocnika, który będzie reprezentował interesy dłużnika.

Wynagrodzenie syndyka jest uzależnione od wielu czynników, w tym:

• wysokości funduszów masy upadłości;
• stopnia zaspokojenia wierzycieli;
• nakładu pracy;
• zakresu czynności podejmowanych w postępowaniu oraz stopień ich trudności;
• czasu trwania postępowania.

Obowiązujące przepisy pozwalają na przyznaniu wynagrodzenia syndyka w wysokości od ¼ przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw nawet do jego czterokrotności, jeżeli jest to uzasadnione szczególnie wysokim nakładem pracy. W większości przypadków wynagrodzenie będzie wyliczane raczej w dolnej granicy ustawowych widełek.

Upadłość konsumencka jest dopuszczalna nawet w sytuacji, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania, a w masie upadłości brak jest płynnych funduszów na ich pokrycie. Wówczas koszty tymczasowo pokrywa Skarb Państwa.

Osoby, które wpadają w spiralę zadłużenia, często nie widzą wyjścia ze swojej sytuacji. Upadłość konsumencka może okazać się doskonałym rozwiązaniem ich problemów i prostą drogą do pozbycia się zobowiązań oraz osiągnięcia porozumienia z wierzycielami.

Artykuł sponsorowany